Μεταψυχολογία ονόμασε ο Φρόυντ την περιγραφή της ψυχικής διαδικασίας βάσει τοπικών, δυναμικών και οικονομικών σχημάτων. Αυτά είναι εποπτικά, θα λέγαμε, μέσα, ρητορικές συμβάσεις, που βοηθούν να παρασταθεί, να αναδειχθεί, να «ομιληθεί» ό,τι εξ ορισμού ήταν εκείνη την εποχή, και εξακολουθεί να είναι, σχεδόν ασύλληπτο, αδιανόητο και αδιατύπωτο, δηλαδή ο ανθρώπινος ψυχισμός και οι διεργασίες του, πολλώ μάλλον όταν αυτές είναι ασυνείδητες.
Έτσι, τα "Δοκίμια μεταψυχολογίας" επιχειρούν να θεμελιώσουν και να αποσαφηνίσουν σ' ένα γενικότερο θεωρητικό και αναστοχαστικό επίπεδο τις βασικές έννοιες πάνω στις οποίες στηρίζεται η έρευνα και η θεραπευτική πρακτική του πατέρα της ψυχανάλυσης, πράγμα που μαρτυρεί τη βαθιά φιλοσοφική του φύση. Τέτοιες έννοιες είναι η ενόρμηση, το ασυνείδητο, η απώθηση, το όνειρο υπό το πρίσμα των μεταψυχολογικών σχημάτων, το πένθος και η μελαγχολία. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)
«Όταν κορυφώνοντας την αυτοκριτική του [ο μελαγχολικός] παρουσιάζει τον εαυτό του ως μικροπρεπή, εγωιστή, άδικο, εξαρτημένο, κάποιον που το μόνο που έκανε είναι να κρύβει τις αδυναμίες της ύπαρξής του, ενδέχεται να έχει φτάσει, όσο γνωρίζουμε, πολύ κοντά στην αυτογνωσία, οπότε θα αναρωτηθούμε απλώς γιατί πρέπει να αρρωστήσει κανείς πρώτα για να μπορέσει να προσεγγίσει σε μιαν ανάλογη αλήθεια». (Sigmund Freud)